Theo Ủy ban, sau 3 năm triển khai với những thành công và hạn chế, kỳ thi THPT quốc gia đã và đang đặt ra nhiều vấn đề, cần được tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện trong những năm tiếp theo.
Chỉ ra những hạn chế của kỳ thi năm 2018, Ủy ban cho rằng, khi kết quả thi được sử dụng để xét tuyển vào ĐH, CĐ thì việc giao cho địa phương thực hiện từ khâu tổ chức thi đến chấm thi là chưa phù hợp.
Trách nhiệm của Bộ GD-ĐT trong công tác chỉ đạo, quản lý tổ chức thi chưa gắn kết mật thiết với chính quyền của địa phương; nhất là trong công tác kiểm tra, giám sát ở từng khâu của các quy trình tổ chức thi và chấm thi.
Sở GD-ĐT tại một số địa phương đã không bám sát quy chế trong tham mưu và tổ chức thi, chưa chủ động xây dựng hoặc đề xuất giải pháp hữu hiệu nhằm ngăn chặn tình trạng tiêu cực, gian lận trong thi cử, có sở vi phạm vào quy chế quản lý, tổ chức thi, chấm thi như ở Hà Giang, Sơn La, Hòa Bình.
Trách nhiệm của một bộ phận cán bộ thanh tra cắm chốt chưa nhận thức, thực hiện đúng vai trò, nhiệm vụ của mình, thậm chí vi phạm nghiêm trọng quy chế thi, để lại hậu quả nặng nề cho xã hội.
Thống kê tỉ lệ tốt nghiệp THPT năm 2018. Nguồn: Bộ GD-ĐT
Cách tính điểm tốt nghiệp tạo ra nghịch lý
Báo cáo nêu ra tỷ lệ học sinh đỗ tốt nghiệp quá cao (trên 97%) khi kết quả đánh giá của kỳ thi THPT quốc gia gần 50% số bài thi dưới trung bình, tạo suy nghĩ băn khoăn về vị trí và giá trị của kỳ thi.
Cách tính điểm để xét tốt nghiệp (lấy trung bình của điểm thi THPT quốc gia cộng với điểm học bạ lớp 12 rồi chia hai) đã tạo nhiều cơ hội để thí sinh được công nhận tốt nghiệp cho dù điểm thi THPT quốc gia thấp.
Cách tính tạo ra nghịch lý: điểm thi THPT quốc gia thấp, nhưng kết quả tốt nghiệp lại cao. Điều này đang được dư luận xã hội đặt câu hỏi: Điểm học bạ hay điểm thi THPT sẽ phản ánh đúng chất lượng giáo dục phổ thông? Nếu điểm học bạ đóng vai trò quyết định kết quả xét tốt nghiệp thì có cần tổ chức kỳ thi THPT? Nếu bỏ kỳ thi THPT sẽ có ảnh hưởng tiêu cực nào tới hoạt động dạy và học?
Điểm thi THPT quốc gia được đánh giá chưa phản ánh đúng thực chất năng lực học sinh, nên khó đáp ứng mục tiêu sử dụng xét tuyển CĐ, ĐH. Các trường CĐ, ĐH đa số hiện đang xét tuyển dựa trên kết quả của kỳ thi này, có thể tuyển đủ chỉ tiêu, nhưng chất lượng đầu vào của các trường ĐH, CĐ chưa được cải thiện, phần nào ảnh hưởng tới sự công bằng trong tuyển sinh và chất lượng đào tạo.
Giảng viên chấm thi THPT quốc gia. Ảnh: Nguyễn Thảo
Ngân hàng đề thi chưa đảm bảo các tiêu chí về chuẩn hóa
Về đề thi, báo cáo giám sát của Ủy ban chỉ ra rằng, trên thực tế, cách thức xây dựng ngân hàng câu hỏi đề thi của Bộ chưa đảm bảo các tiêu chí về chuẩn hóa (quy trình triển khai thực tế chưa được thẩm định, giám sát và đánh giá độc lập về tính khách quan, khoa học).
Phần lớn ngân hàng câu hỏi dựa trên nguồn là mẫu đề thi của các trường THPT trên cả nước, vì vậy, khó đáp ứng yêu cầu đặt ra vì đây chưa phải là ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa. Mặt khác, hình thức thi trắc nghiệm khá mới ở một số môn, kinh nghiệm làm đề thi trắc nghiệm của đội ngũ giáo viên các trường chưa nhiều.
Chất lượng đề thi ở một số môn còn bất cập: Mức độ khó/ dễ của từng đề trong mỗi môn thi, độ chênh nhau quá lớn giữa năm sau với năm trước nên kết quả thi chưa phản ánh chính xác, công bằng về năng lực của một bộ phận học sinh.
Chất lượng đề thi trắc nghiệm ở một số môn chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra. Trong đề thi có nhiều câu hỏi không yêu cầu học sinh phải tư duy, suy luận hay sáng tạo mà chủ yếu đòi hỏi nhớ hoặc vận dụng ở cấp độ thấp.
Đặc biệt, đối với môn Toán, việc chuyển hoàn toàn sang hình thức thi trắc nghiệm đã tạo phản ứng khá gay gắt của nhiều nhà khoa học và người dân, khi cho rằng việc thay đổi về cách thi sẽ dẫn đến cách học lệch lạc, dần dần làm thay đổi trình độ Toán học, khả năng tư duy và tư duy phản biện của học sinh, ảnh hưởng đến sự phát triển việc học Toán ở cấp học phổ thông.
Đối với môn Sinh học, nhiều câu hỏi khó là do được toán học hóa, mà không phải do tư duy vận dụng, sáng tạo dựa trên các kiến thức đặc trưng của môn học.
Đối với các môn tổ hợp, thực tế chỉ là thi 3 môn trong một buổi. Nội dung bài thi không thể hiện tổ hợp kiến thức mà chỉ là sự lắp ghép cơ học của 3 môn học khác nhau. Điều này vừa tạo áp lực với các thí sinh, một buổi thi 3 môn, mỗi môn 50 phút và chỉ nghỉ 10 phút giữa hai môn.
Thí sinh dự thi THPT quốc gia 2018. Ảnh: Thanh Hùng
Phương thức thi trắc nghiệm vẫn có một số hạn chế nhất định (như khó đánh giá năng lực tư duy suy luận, khái quát và sáng tạo của học sinh); chứa đựng yếu tố may rủi (xác suất đúng 25% ở mỗi câu hỏi); cần nghiên cứu khi áp dụng với một số môn học, nhất là môn toán trong điều kiện khả năng biên soạn câu hỏi chưa đáp ứng chuẩn mực chung...
Ủy ban cũng cho rằng, yêu cầu sử dụng đồng thời kết quả kỳ thi để xét tốt nghiệp THPT và để xét tuyển sinh ĐH,CĐ gây nhiều khó khăn cho việc xây dựng đề thi. Hai mục tiêu này đặt chung trong một đề thi tạo ra những bất cập rất khó khắc phục, bởi phù hợp mục tiêu này thì quá khó hoặc quá dễ với mục tiêu kia và kết quả đã thể hiện trong hai kỳ thi năm 2017 và 2018.
Mặt khác, để có thể đánh giá đề thi các môn đảm bảo “tính phân hóa rõ rệt,...”, Ủy ban cho rằng đòi hỏi Bộ GDĐT phải công bố phổ điểm theo từng mã đề. Trên cơ sở đó mới có thể phân tích được sự hợp lý của kết quả kỳ thi và có căn cứ để khẳng định kỳ thi là chính xác, đảm bảo công bằng giữa các mã đề. Hiện nay Bộ chỉ công bố phổ điểm chung của từng môn, kết quả này có rất ít giá trị thông tin vì không phát hiện được các bất thường giữa các mã đề.
Xây dựng ngân hàng câu hỏi thực hiện nóng vội
Ủy ban chỉ ra một trong những nguyên nhân dẫn đến hạn chế là việc thực hiện một kỳ thi chung với 2 mục tiêu vừa xét tốt nghiệp THPT, vừa làm căn cứ để tuyển sinh ĐH, CĐ là một việc rất khó đối với khâu biên soạn đề thi. Việc xây dựng ngân hàng câu hỏi đòi hỏi thời gian chuẩn bị công phu với các quy trình và nội dung chặt chẽ, căn cơ, nhưng việc thực hiện đã nóng vội. Cùng đó, thiếu ngân hàng câu hỏi thi chuẩn hoá.
Sự phối hợp trong tổ chức thanh tra, kiểm tra, giám sát kỳ thi thiếu chặt chẽ ở một số địa phương; Quy chế thi một số nơi thực hiện chưa nghiêm túc; việc xử lý sai phạm chưa đủ sức răn đe trước những tiêu cực gần đây. Mặt khác, cơ chế tổ chức thi và chấm thi chưa thật sự chặt chẽ nhất là khi đưa việc tổ chức thi về cho địa phương.
Từ kết quả khảo sát, Ủy ban kiến nghị đối với Bộ GD-ĐT về kỳ thi THPTQG năm 2018: Tiếp tục phối hợp với Bộ Công an và các cấp có liên quan rà soát, xác định rõ trách nhiệm của các đơn vị, cá nhân có liên quan đến sai phạm tại một số địa phương và sớm có kết quả về sai phạm và cách xử lý mọi cá nhân, tổ chức liên quan.
Về các kỳ thi THPT các năm tiếp theo, Ủy ban cho rằng cần nghiên cứu, hoàn thiện phương thức tổ chức Kỳ thi THPT và công tác xét tuyển vào ĐH, CĐ; công bố lộ trình về đổi mới hình phương thức thi THPT để xã hội được biết. Tiếp tục rà soát, hoàn thiện dần quy chế thi với quy trình chặt chẽ; rõ trách nhiệm của các cá nhân trong tham gia tổ chức kỳ thi bảo đảm để các khâu đều rõ ràng, minh bạch.
Cùng đó, xác định rõ cơ chế phối hợp giữa cơ quan quản lý với chính quyền địa phương; phân cấp cụ thể và trách nhiệm của từng bên liên quan trong bảo đảm an toàn và đánh giá chính xác kết quả đối với kỳ thi. Tăng cường kiểm tra, giám sát để từng khâu của kỳ thi, có đánh giá, nhìn nhận chuẩn mực, kịp thời phát hiện và không để xảy ra sai sót.
Tăng cường nhiệm vụ phối hợp, nhất là vai trò giám sát của các trường ĐH, CĐ trong tổ chức thi và nghiên cứu thành lập các Trung tâm Khảo thí độc lập, chuyên nghiệp trong tương lai.
Thanh Hùng - Ngân Anh/VNN
